Wprowadzenie
Metoda 6 myślowych kapeluszy jest ciekawym sposobem organizacji sposobu myślenia. Ma to szczególne znaczenie podczas wspólnej pracy nad rozwiązaniem jakiegoś problemu (praca w grupach projektowych) lub też przydaje się gdy trzeba na sytuacje spojrzeć nieco ,,z boku’’, znaleźć inną perspektywę, czy wyjść z utartego sposobu myślenia. Zdarza się, że podczas kreowania jakiegoś pomysłu, szukania nowych rozwiązań czy niestandardowych sposobów wprowadzamy myślową autokontrolę – ,,to się nie da’’, ,,tak się nie robi’’ ,,nie uda się’’ hamując własną kreatywność czy też patrzymy jednostronnie w sposób określony własnym doświadczeniem.
Może także być przydatnym sposobem pracy z klasą w ramach wspólnych godzin wychowawczych lub po prostu forma zabawy integracyjnej w małych grupach lub na forum całej klasy.
Niekiedy technika ta może się przydać w patrzeniu na siebie. Jeśli szukasz pomysłów – nie oceniaj; jeśli poznajesz fakty – powstrzymaj emocje…..
Metoda sześciu kapeluszy została stworzona przez Edwarda De Bono, twórcę pojęcia ,,myślenie lateralne” i autora książki 6 kapeluszy myślowych – Źródło: Edward de Bono. Six Thinking Hats (1985). Kolorowe kapelusze reprezentują 6 różnych sposobów myślenia. Poprzez wirtualne nałożenie kapelusza nakładamy na siebie obowiązek myślenia w jeden konkretny sposób odrzucając (chwilowo!) inne. Korzystając w uporządkowany sposób z sekwencji kapeluszy możemy uzyskać znakomite efekty. Ma to znaczenie szczególnie wtedy gdy jesteśmy ograniczeni czasem..
Kapelusz BIAŁY
Nakładając kapelusz biały staramy się być maksymalnie OBIEKTYWNI i NEUTRALNI a przede wszystkim pytamy się o fakty:
- Jakie znamy fakty?
- Co wiemy o …
- Podsumujmy zdobyte informacje, dane, liczby
Jest to szczególnie istotne wtedy, gdy danej sprawie towarzyszą emocje. Jeśli będą silne (złość/hurra optymizm) przesłonią nam one rzeczywisty ogląd sytuacji.
Może to być także pytanie o brak danych:
- Jakie dane musimy zdobyć?
- Jakich informacji nam brakuje?
- Skąd dane możemy pozyskać?
- Kto może ich udzielić?
- Jakie informacje chcę jeszcze mieć?
Interesują nas jedynie fakty. To co da się zweryfikować, wyliczyć, zmierzyć…
Jak można się domyślić to jest kapelusz czesto stosowany JAKO PIERWSZY. Dający nam szereg informacji będących RZETELNĄ podstawą naszych rozważań. Konstruujemy sobie FUNDAMENT naszego dalszego myślenia. Sprawiamy, że wypracowane rozwiązanie nie będzie oparte o BŁĘDNE DANE, lub ZASŁYSZANE, niesprawdzone informacje, które mogą okazać się NIEPRECYZYJNE lub wręcz NIEPRAWDZIWE.
Bronimy się przed tym, aby już na samym początku nie być na straconej pozycji – każdy wypracowany sposób, czy rozwiązanie problemu nieoparte o PRAWDZIWE dane są marnowaniem czasu i zasobów, stają się jedynie ćwiczeniem po którym pojawi się poczucie bezsensu metody i jej porzucenie.
Kapelusz CZARNY
Kapelusz CZARNY nie jest w opozycji do BIAŁEGO. Jest w opozycji do ŻÓŁTEGO 🙂
Stereotypowo czarny jest kolorem smutnym, ponieważ przyjęto, że jest kolorem uroczystym, ale żałobnym. Stąd myślenie z perspektywy czarnego kapelusza to przede wszystkim szukanie WAD, TRUDNOŚCI, SŁABYCH MIEJSC, PUNKTÓW w których coś może ,,pójść nie tak jak trzeba’’. Funkcja czarnego kapelusza to tzw. ,,Adwokat diabła’’ – przyjęto, że adwokatem diabła nazywa się osobę, która będąc ZWOLENNIKIEM danej sprawy, staje przeciwko niej, by poprzez KONTRARGUMENTY dowieść jej słuszności.
Niezwykle ważna funkcja. Wyobraźmy sobie system bankowy, w którym nie było systemu wykrycia najsłabszego punktu. Albo wielką inwestycję rurociągu dostarczającego wodę do miasta, w której nie zostały sprawdzone najsłabsze miejsca i połączenia. Każdy najmniejszy fragment programów i systemów komputerowych przechodzi procedurę weryfikacji – czy działają poprawnie, czy spełniają założenia, gdzie są słabe punktu, co najwolniej działa, co jest ograniczeniem. Etap wyłapywania błędów jest niezbędny.
Stosowanie zatem CZARNEGO kapelusza jest czymś bardzo naturalnym. Jest jakby naszym wewnętrznym hamulcem, NIEDOWIERZANIEM, NIEPEWNOŚCIĄ.
Dzięki dyscyplinie kapeluszy uwalniamy się od NADMIERNEGO PESYMIZMU oraz BRAKU WIDZENIA WAD. Mamy właściwe proporcje (ciekawe czy jesteś: optymistą z nutką pesymizmu czy pesymistą z nutką optymizmu xD)
Pojawiają się: OSTROŻNOŚĆ, UWAŻNOŚĆ na detale, bycie na SERIO, ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Czarny kolor kapelusza idzie także dalej – widzi jedynie WADY, przewiduje ZAGROŻENIA, CZARNE SCENARIUSZE, zauważa NIEDOCIĄGNIĘCIA, BRAKI.
Docieka także prawdy, a więc stawia trudne pytania:
- Skąd wiesz, że …?
- Udowodnij, że to prawda…
- Czy to zgodne z normami, zgodne z prawem?
Zadaniem czarnego kapelusza jest również OSZCZĘDNOŚĆ trochę widziana z punktu widzenia SKĄPSTWA – ,,a nie można by taniej’’, ,,a czy to jest w ogóle potrzebne’’, ,,po co nam to…’’, ,,to zajmie mnóstwo CZASU’’, ,,to DROGIE rozwiązanie’’
Uwaga: Zadaniem prowadzącego jest kontrolowanie CZARNEGO sposobu patrzenia. Często rozwiązania, pomysły, zagadnienia maja MNÓSTWO wad i nadmierne pozostawanie w czarnym scenariuszu zniweczy cała działalność a także odbierze wszystkim naturalna siłę i entuzjazm.
Proponuje się działanie iteracyjne: po krótkiej sesji szukania WAD – przejście do innego koloru. Nadmierna ilość przeciwności złamie każdego.
Kapelusz ZIELONY 🙂
ŻYZNOŚĆ, URODZAJNOŚĆ, PŁODNOŚĆ … wiosna!! Wszystko rośnie, pojawiają się NOWE pędy rosnące w NOWYCH KIERUNKACH.
Mając ZIELONY kapelusz pokazujemy NOWE SPOJRZENIE, nowe PUNKTY WIDZENIA, nowe MOŻLIWOŚCI. Nie zajmujemy się tutaj za bardzo ulepszaniem istniejących rozwiązań, ale staramy się wytworzyć NOWE.
NIE MA REGUŁ, nie działają STARE WZORCE.
Generujemy POMYSŁY. To czy one będą mogły zostać zrealizowane to już jest domena innych kolorów. Nie zamujemy się ich oceną. To trudny etap wymagający również sporej dyscypliny ponieważ naszym naturalnym sposobem pracy jest łączenie w jednym większym procesie wszystkich kapeluszy. Takie są oczekiwania i ,,racjonalność’’ naszego życia.
Na pewno dużo łatwiejszym będzie krytykowanie (CZARNY) niż WYTWARZANIE NOWYCH MOŻLIWOŚCI.
Warto na tym etapie korzystać z innych technik i zabaw pamięciowych – umieść wszystko w LODZIE, DUŻO WIĘKSZE, DUŻO MNIEJSZE, do GÓRY NOGAMI – baw się w myśli WYOLBRZYMIAJĄC, ZMNIEJSZAJĄC, DOKLEJAJĄC NIEISTNIEJĄCE, USUWAJĄC ISTNIEJĄCE, ŁĄCZ i DZIEL …
ZIELONY to zawsze szansa na NOWE.
ZIELONY to etap BURZY MÓZGÓW, która także mając swoje zasady zawiera w sobie etap generowania pomysłów, których NIE WOLNO oceniać.
Pamiętać należy, że OCENĄ jest także parskanie śmiechem, kręcenie w dezaprobacie głową, uśmiech politowania, czy gest popukania się w czoło. Trzeba, aby grupa czuła do siebie zaufanie, czuła się bezpiecznie i była skoncentrowana na wspólnym celu.
Kapelusz ŻÓŁTY
Pełen OPTYMIZM.
Przypomina mi to Marie Kondo i jej metoda KonMari – metodę porządkowania rzeczy – ,,czy ta rzecz sprawia Ci radość’’?
Czy to rozwiązanie sprawi nam radość?
ZOBACZ NOWE KORZYŚCI, UCIESZ SIĘ z SZANSY
WIARA W SUKCES, RADOŚĆ,
ENTUZJAZM
TO NOWY POCZĄTEK
SZEROKIE patrzenie wykraczające poza aktualny temat, JAK WPŁYNIEMY na innych.
EUFORYCZNIE/RADOŚNIE BADAMY i ANALIZUJEMY KORZYŚCI!
To tak, jak po zimie wychodzi słońce – a ty wychodząc do ogrodu przeciągasz się, wdychasz świeże i ciepłe powietrze i wiesz, że wszystko jest możliwe. Że są nowe szanse!
A więc OPTYMIZM, NADZIEJA i MYŚLENIE POZYTYWNE
- Jakie są dobre strony?
- Jakie korzyści?
- Dlaczego warto to robić?
- Jak możemy to zrobić?
- W czym nam to pomoże?
Kapelusz CZERWONY
Związany jest z EMOCJAMI. NIE OBCHODZI NAS to, że inni mówią, że warto, lub nie warto. MI SIĘ TO PODOBA! Albo – raz OKROPNE raz KOCHAM, CUDOWNE lub OBRZYDLIWE
MOŻESZ wyrazić Twoje emocje. PIERWSZE WRAZENIE – szybkie, gwałtowne decyzje!
- WRAŻENIA
- INTUICJE
- PRZECZUCIA
- UCZUCIA
Co czujesz? Nie myśl! Podskórnie!
Wiele produktów i w związku z tym transakcji kupna/sprzedaży opiera się na PIERWSZYM WRAŻENIU, PODOBANIU lub NIE.
Również pomysły mogą być równoważne, ale przy ich wyborze posługujemy się wrażeniami i preferencjami.
MODA, KOLORY, ZAPACHY – to głównie zagadnienia z obszaru UPODOBAŃ
- Jak na to reaguję?
- Czy odbieram to jako zimne/nieprzytulne czy raczej ciepłe/przytulne?
- A jak teraz to odbierasz? Ty i teraz.
- Jakie to robi na tobie wrażenie?
- A może czujesz ZŁOŚĆ? Ma to na ciebie WPŁYW?
Pozwól sobie na PRZEJASKRAWIENIE
Kapelusz NIEBIESKI
To bezstronny obserwator – ORGANIZATOR, podsumowujący szef, zbierający dokonania, sterujący procesem, porządkujacy manager.
Góruje nad wszystkim. Kontroluje proces myślenia. Myśli o procesie myślenia.
Zazwyczaj ROZPOCZYNA i KOŃCZY. Nadaje kierunek, jest liderem sesji. Podaje instrukcje, kontroluje sekwencje kolorów kapeluszy myślowych.
Spełnia ważne zadanie kontrolując skupienie na celu spotkania/zabawy/warsztatów i dba o dyscyplinę, którą łatwo utracić szczególnie podczas koloru CZARNEGO i CZERWONEGO. Choć entuzjastyczny ZIELONY czy ŻÓŁTY nie są bez zagrożeń XD
Gdy NIEBIESKI ROZPOCZYNA:
- Dlaczego tu jesteśmy?
- Definiuje sytuacje lub opisuje problem/zagadnienie/przedmiot
- Wskazuje myślowe podstawy/źródłową wiedzę na których można się oprzeć
- Cel spotkania: co chcemy osiągnąć?
- Kiedy chcemy skończyć? Ile mamy czasu?
- Przedstawia sekwencję kapeluszy myślowych
- Informuje o tym ile jest czasu na pracę z danym kolorem
NA KONIEC
- Podsumowuje: co jest efektem spotkania
- Jakie podjęliśmy decyzje (jeśli)
- Co dalej…
SEKWENCJE KAPELUSZY
Podczas korzystania z tej metody obowiązują nas pewne zasady dające szansę sukcesu:
EWALUACJA
Kapelusz NIEBIESKI OTWIERA
Kapelusz ŻÓŁTY stosujemy PRZED CZARNYM
Następnie szukamy NOWYCH ROZWIĄZAŃ
I wyrażamy UCZUCIA
I ZAMYKAMY
SZUKANIE PUNKTÓW KRYTYCZNYCH
Kapelusz NIEBIESKI OTWIERA
Rozpoczynamy sesję poznawania FAKTÓW (biały)
Odkrywamy TRUDNOŚCI
I wyrażamy UCZUCIA
I ZAMYKAMY
SZUKAMY NOWYCH IDEI/PROJEKTÓW/USPRAWNIEŃ
Kapelusz NIEBIESKI OTWIERA
Następnie szukamy NOWYCH IDEI i PROJEKTÓW
I wyrażamy UCZUCIA
I ZAMYKAMY
PORÓWNANIE FAKTÓW I OPINII
Blue+White+Red+Blue
PORÓWNANIE IDEI ew SYNTEZA
Blue+White+Yellow + Black + Green+Blue
PORÓWNANIE ALTERNATYW
Blue+White+Yellow +Black+ (Green) +Red+Blue
IDENTYFIKACJA ROZWIĄZAŃ
Blue+White+Black+Green+Blue
SZYBKA INFORMACJA ZWROTNA
Blue+Yellow+Black+Green+Blue
PLANOWANIE STRATEGII
Blue+Yellow+Black+White+Blue+Green+Blue
ULEPSZENIE PROCESU
Blue+White+White … +Yellow+Black+Green+Red+Blue
RECENZJA WYSTĘPU
Blue+Red+White+Yellow+Black+Green+Red+Blue
Podsumowanie
Metoda 6 kapeluszy myślowych, jeśli jest stosowana konsekwentnie, znacząco polepsza kreatywność grupy z jednoczesnym jej dyscyplinowaniem.
opr. mjaskula, 2018